Umschlagplatz

Umschlagplatz oznacza w jęzuku niemieckim plac przeładunkowy. To nieistniejąca dziś rampa kolejowa przy ulicy Stawki 4/6 w Warszawie, która wraz ze znajdującymi się w jej sąsiedztwie budynkami była wykorzystywana w latach 1942–1943 jako miejsce koncentracji Żydów z warszawskiego getta przed wywiezieniem ich do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim.

W grudniu 1940 część tego terenu, któremu Niemcy nadali nazwę „plac przeładunkowy” – Umschlagplatz (przez wielu mieszkańców dzielnicy zamkniętej był on zwyczajowo nazywany Umschlagiem[3]) – przejęła specjalna instytucja niemiecka Transferstelle (Urząd Transferu), która kontrolowała całą oficjalną wymianę handlową pomiędzy dzielnicą zamkniętą a stroną „aryjską”. Zamawiane do getta towary były dostarczane na rampę kolejową na Umschlagplatzu, gdzie Niemcy wyznaczyli granicę celną getta. Tutaj dokonywano ich odprawy, po zakończeniu której były one odbierane przez importerów po drugiej stronie rampy. Na podobnych zasadach odbywał się oficjalny wywóz towarów z getta.

Od 22 lipca 1942 budowle kolejowe, rampy, gmach szkół powszechnych oraz pozostałe obiekty znajdujące na tym terenie zaczęły być wykorzystywane jako miejsce do selekcji, przetrzymywania i załadunku Żydów przed wywózką do obozu zagłady w Treblince.

Pierwszy pociąg odjechał z Umschlagplatzu do Treblinki po południu 22 lipca 1942. Dziennie wywożono z Warszawy średnio ok. 4000−5000 osób. Ostatni pociąg do Treblinki w trakcie wielkiej akcji wysiedleńczej (policjanci żydowscy i członkowie ich rodzin, ok. 2200 osób) odjechał z Umschagplatzu 21 września 1942.

Według źródeł niemieckich z getta do obozu zagłady w Treblince wywieziono 253 742 Żydów. Według źródeł żydowskich liczba wysiedlonych wynosiła ok. 300 000 osób, ok. 10 300 zginęło na terenie getta, 11 580 deportowano do Dulagu, a ok. 8000 uciekło na stronę „aryjską”.

Od września 1942 Umschlagplatz stał się ponownie najważniejszym miejscem oficjalnej wymiany handlowej pomiędzy dzielnicą zamkniętą i znajdującymi się w niej zakładami produkcyjnymi a światem zewnętrznym. Tę funkcję pełnił do końca istnienia warszawskiego getta.

W czasie drugiej akcji wysiedleńczej (tzw. akcji styczniowej) 18–21 stycznia 1943 z Umschlagplatzu wywieziono i zgładzono w Treblince ok. 5000 Żydów.

W czasie powstania w getcie warszawskim transporty z Żydami kierowano do Treblinki (ok. 6000−7000 osób) oraz do obozów na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach (ok. 36 000 osób).

©Źródło: Umschlagplatz w Warszawie, [autorzy], licencja: [CC-BY-SA 3.0]