Ludwik Zamenhof

Ludwik Zamenhof (1859–1917) jest znany i rozpoznawany przede wszystkim jako twórca esperanto – sztucznego języka międzynarodowego. Jednak jego marzenia o zjednoczeniu ludzkości wykraczały daleko poza stworzenie wspólnego dla wszystkich ludzi narzędzia komunikacji i obejmowało także krąg uniwersalnych wartości religijnych i narodowych. Pochodzący z rodziny zrusyfikowanych Żydów Zamenhof, podobnie jak wielu innych żydowskich intelektualistów, próbował zmierzyć się w swoim czasie z tzw. kwestią żydowską i znaleźć jej odpowiednie rozwiązanie. W tych poszukiwaniach przeszedł drogę od zaangażowania na rzecz ruchu narodowego odrodzenia Żydów, protosyjonizmu, do bardziej ogólnych projektów mających służyć całej ludzkości.

Zamenhof urodził się w Białymstoku, gdzie obserwując relacje między Polakami, Żydami, Rosjanami i Niemcami, uznał że główną przyczyną nieporozumień i sporów między ludźmi jest bariera językowa, tam także – w wieku 10 lat – napisał dramat Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach; kształcił się w Moskwie, Warszawie i Wiedniu. Aktywnie uczestniczył w ważnych dla ruchu esperanckiego wydarzeniach w całej Europie. Jednak to Warszawa stała się miastem, w którym skrystalizowały się jego najważniejsze projekty i w którym spędził większość swojego życia. To tu w 1887 roku ożenił się z Klarą Silbernik i, dzięki wsparciu finansowemu jej ojca, wydał po rosyjsku i po polsku broszurę Język międzynarodowy. To ona rozsławiła go jako Doktora Esperanto. Na ul. Dzikiej pracował nie tylko nad uniwersalistycznymi ideami, ale także prowadził swoją praktykę okulistyczną, o czym informuje ogłoszenie w stołecznym polsko-żydowskim tygodniku „Izraelita”. Tu także zmarł. Mowę pożegnalną wygłosił rabin i kaznodzieja Wielkiej Synagogi na Tłomackiem Samuel Poznański: „Przyjdzie chwila, że cała polska ziemia zrozumie, jaką promienną sławę dał ten wielki syn swojej ojczyźnie…”. Został pochowany, a jego nagrobek z zieloną gwiazdą, symbolem ruchu esperanckiego, można nadal obejrzeć na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.

Ulica Dzika, przy której mieszkał Doktor Esperanto, otrzymała w 1930 roku jego miano. W czasie II wojny światowej znalazła się ona w obrębie getta. Zagłada Żydów zaważyła w tragiczny sposób na losie zarówno rodziny Ludwika Zamenhofa, jak i innych żydowskich esperantystów. Wielu z nich straciło życie w gettach lub obozach śmierci.